تومور مارکر چیست؟

تومور مارکر

تومور مارکر، ماده ای است که توسط سلول های سرطانی و یا سایر سلول های بدن و در واکنش به سرطان و یا شرایط خوش خیم تولید می شود و اطلاعاتی از سرطان مانند میزان تهاجمی بودن سرطان، امکان درمان با درمانهای هدفمند و یا سایر روش ها را در اختیار پزشک قرار می دهد.

تومور مارکرها، پروتئین و یا مواد دیگری هستند که عمدتا توسط سلول های سرطانی تولید می شوند. این مواد در خون، ادرار، مدفوع، تومورها و یا سایر مایعات بدن افراد مبتلا به سرطان یافت می شوند.

تومور مارکرها کاربردهای بالینی متفاوتی دارند. برخی از آن ها تنها در یک نوع سرطان یافت می شوند، در حالی که برخی دیگر در چند نوع سرطان.

چگونه از تومور مارکر در درمان سرطان استفاده می شود؟

دو نوع تومور مارکر وجود دارد که در درمان سرطان استفاده می شوند:

تومور مارکرهای گردشی

این نوع تومور مارکرها در خون، ادرار، مدفوع و یا سایر مایعات بدن برخی افراد مبتلا به سرطان یافت می شوند و کاربردهای زیر را دارند:

• ارزیابی پیشرفت سرطان
• تشخیص باقیمانده سرطان بعد از درمان
• بررسی احتمال بازگشت مجدد سرطان
• ارزیابی پاسخ به درمان
• بررسی میزان مقاومت سرطان به درمان

اگر چه وجود مقادیر بالای این نوع تومور مارکر می تواند نشانه ای از سرطان باشد، اما به تنهایی معیار تشخیص سرطان نخواهد بود. به عنوان مثال، شرایط غیر سرطانی می تواند باعث افزایش برخی انواع تومور مارکرها شود.

علاوه بر این، در تمام افراد مبتلا به یک سرطان خاص، میزان بالایی از تومور مارکر مرتبط با آن سرطان وجود ندارد. به همین خاطر، در کنار اندازه گیری سطح تومور مارکرهای گردشی، تست های تصویر برداری و یا بیوپسی نیز انجام خواهد شد.

تومور مارکرها در روند درمان سرطان اندازه گیری و پایش می شوند. به عنوان مثال، کاهش سطح تومور مارکر گردشی می تواند نشانگر بودن تاثیر درمان سرطان باشد. این در حالی است که افزایش و یا عدم تغییر سطح تومور مارکر به معنای عدم پاسخ درمان خواهد بود.

تومور مارکرهای گردشی بعد از درمان نیز اندازه گیری می شوند تا احتمال بازگشت مجدد سرطان مشخص شود.

نمونه های رایج تومور مارکرهای گردشی عبارتند از:

–        کلسی تونین (در خون)، ارزیابی واکنش سرطان به درمان، غربالگری عود سرطان در سرطان مدولاری تیرویید

–        CA- 125 (در خون)، بررسی میزان موثر بودن روند درمان، بازگشت سرطان تخمدان

–        بتا 2 میکروگلوبولین (در خون و مایع مغزی نخاعی)، بررسی پیشرفت و واکنش سرطان به درمان در میلوما، لوسمی لنفاتیک مزمن و لنفوما

تومور مارکر بافت

در نمونه به دست آمده از تومور در روند جراحی یا نمونه برداری دیده می شود. کاربرد این تومورمارکرها در موارد زیر است:

–        تشخیص مرحله و دسته بندی سرطان

–        ارزیابی میزان پیشرفت سرطان

–        انتخاب بهترین گزینه درمان

در برخی انواع سرطان، سطح تومور مارکر بر روی مرحله بیماری و پیش بینی وضعیت بیمار تاثیر خواهد گذاشت. به عنوان مثال، آلفا فیتوپروتئین که در سرطان بیضه از خون اندازه گیری می شود به تعیین مرحله، پیش بینی وضعیت و روند درمان کمک می کند.

اندازه گیری سطح تومور مارکرها قبل از درمان به پزشک در تعیین روند کلی درمان یاری می کند. به عنوان مثال، برخی تست های تشخیصی مشخص می کند که آیا درمانهای هدفمند به بیمار کمک خواهد کرد یا خیر.

انواع شایع تومور مارکرها

نمونه های شایع تومور مارکرهای بافت عبارتند از:

–        گیرنده استروژن و پروژسترون (سرطان سینه)، برای تعیین پاسخ به درمان هورمونی یا برخی درمان های هدفمند

–        آنالیز جهش ژنی EGFR، کمک به تعیین درمان در نوعی از سرطان ریه

نحوه اندازه گیری تومور مارکرها

در صورتی که هدف از اندازه گیری تومور مارکر، تعیین اثر بخشی درمان و یا بررسی بازگشت سرطان باشد، سطح مارکر در چند نمونه، در زمان های مختلف بعد از درمان بررسی خواهد شد. این اندازه گیری سریالی، تغییر سطح مارکر را در طول زمان نشان می دهد.

برخی مارکرها در طول زمان تغییری نمی کنند، مانند وجود و یا عدم وجود تغییرات ژنتیکی خاص، که باعث می شوند فرد گزینه مناسبی برای هدف درمانی شود. با این حال، بخشی از سلول های تومور که دستخوش جهش شده اند، در طول درمان و بعد از آن تغییر خواهند کرد.

نقش تومور مارکرها در غربالگری سرطان چیست؟

با  این که تومور مارکرها در تعیین روند درمان و ارزیابی احتمال بازگشت مجدد سرطان بسیار مفید هستند، اما نمی توانند به طور قطعی مشخص کنند که آیا فردی به این بیماری مبتلا می باشد یا خیر.

به عنوان مثال، تست آنتی ژن پروستات که سطح PSA را در خون اندازه گیری می کند، در غربالگری سرطان پروستات مورد استفاده قرار می گرفته است. با این حال، بالا رفتن سطح PSA در خون می تواند به دلیل اختلالات خوش خیم پروستات و یا سرطان پروستات باشد. بالا بودن سطح PSA الزاما به معنای ابتلا به سرطان پروستات نمی باشد.