شیمی درمانی یکی از درمان‌های موثر برای انواع سرطان‌ها است اما داروهایی که برای شیمی درمانی استفاده می‌شود مانند سایر مداخلات درمانی عوارض جانبی به همراه دارد.
عوارض شیمی درمانی برای هر فردی با توجه به عوامل متعدد متفاوت است. برخی از عوامل تاثیرگذار در شدت عوارض شیمی درمانی عبارتند از:
- نوع بیماری سرطان
- قسمتی از بدن که با سلول‌های سرطانی درگیر می‌باشد
- نوع داروهای مصرفی
- دوز داروهای مصرفی
- وضعیت سلامت عمومی بیمار
علت ایجاد عوارض پس از مصرف داروهای شیمی درمان
با توجه به اینکه سلول‌های سرطانی با سرعت بالایی در حال تقسیم سلولی اند، داروهای شیمی درمانی سلول‌هایی که در حال تقسیم سلولی هستند را مورد هدف قرار می‌دهد بنابراین داروها علاوه بر سلول‌های سرطانی می‌توانند به سلول‌های سالم بدن که در حال تقسیم سلولی طبیعی هستند آسیب وارد نماید. این سلول‌ها شامل سلول‌های خون، سلول‌های دهان، سلول‌های دستگاه گوارش و فولیکول‌های مو می‌باشد. زمانی که داروهای شیمی درمانی به این سلول‌ها آسیب وارد نماید عوارض جانبی نیز ایجاد می‌شود.
با آسیب دیدن این سلول‌ها عوارضی مانند ریزش مو و یا حالت تهوع برای بیماران ایجاد می‌شود.
درمان عوارض جانبی شیمی درمانی
در حال حاضر داروهایی که برای شیمی درمانی استفاده می‌شود نسبت به گذشته عوارض جانبی کمتری دارند با این وجود با بروز برخی از عوارض جانبی ناخوشایند می‌توانید با پزشک خود جهت درمان و یا کاهش این عوارض مشورت نمائید. پیشگیری و یا درمانی که جهت عوارض داروهای شیمی درمانی انجام می‌شود درمان‌های حمایتی نام دارد که بخش مهمی از درمان بیماران مبتلا به سرطان می‌باشد. این درمان‌ها شامل استفاده از مسکن، کاهش دوز داروها و یا تغییر داروها می‌باشد.
راه هایی برای جلوگیری سریع از ریزش مو بعد از شیمی درمانی
شایع ترین عوارض جانبی داروهای شیمی درمانی
همان طور که اشاره کردیم عوارض جانبی که هر بیمار تجربه می‌نماید با توجه به عوامل مختلف متفاوت می‌باشد. برخی از افراد ممکن است یک عارضه و برخی ممکن است تمام عوارض جانبی را به صورت همزمان تجربه نمایند. گاهی اوقات مصرف دوباره‌ی برخی داروها در یک بیمار عوارض جانبی متفاوتی خواهد داشت. بنابراین عوارض جانبی که در ادامه به آن اشاره می‌شود برای تمام بیماران ممکن است رخ ندهد. شایعترین عوارض جانبی داروهای شیمی درمانی عبارتند از:
احساس خستگی
این بیماران با وجود خواب کافی و منظم همچنان در طی روز احساس خستگی دارند.
ریزش مو
برخی از انواع داروهایی که جهت شیمی درمانی به کار برده می‌شوند می‌توانند موجب ریزش مو شوند. موهای قسمت‌های مختلف بدن ممکن است به صورت دسته‌های بزرگ به یک باره بریزد. ریزش مو معمولاً چند هفته پس از شیمی درمانی آغاز می‌شود و تا 1 الی 2 ماه بعد به تدریج افزایش می‌یابد.
درد
داروهای شیمی درمانی می‌تواند منجر به بروز انواع دردها مانند سردرد، درد عضلانی، دل درد، سوزش و بی‌حسی در انگشتان دست و پا شود.
آسیب‌های عصبی که برخی داروهای شیمی درمانی ایجاد می‌نمایند به ماه‌ها وگاهی سال‌ها زمان جهت بهبود نیاز دارند. در برخی موارد این آسیب‌ها دائمی می‌باشند.
درد در هنگام درمان سرطان می‌تواند دلایل دیگری مانند خود بیماری ارتباط داشته باشد و به دلیل عوارض شیمی درمانی نباشد، به هر حال هر نوع دردی در هنگام شیمی درمانی باید مورد بررسی قرار بگیرد و در صورتی که درد به دلیل عوارض شیمی درمانی باشد باید از راهکارهایی درمانی مناسب استفاده شود.
ایجاد زخم در دهان و گلو
داروهای شیمی درمانی می‌توانند به سلول‌های دهان و گلو آسیب وارد نماید و موجب ایجاد زخم‌های دردناک در این نواحی شود. این زخم‌ها 5 تا 14 روز پس از شروع درمان ایجاد می‌شود. مراقبت از این زخم‌های جهت جلوگیری از عفونت باید طبق دستورالعمل‌های ارائه شده از جانب پزشک باشد.
اختلالات خونی
مغز استخوان که بافت اسفنجی دارد مسئول ساخت سلول‌های خونی جدید می‌باشد. شیمی درمانی بر این سلول‌ها تاثیر گذار است و می‌تواند منجر به بروز مشکلات خونی شود که عبارتند از:
- کاهش گلبول‌های خونی منجر به ایجاد کم خونی و عوارضی مانند خستگی، سرگیجه و تنگی نفس می‌شود.
- کاهش گلبول‌های سفید باعث لکوپنی و افزایش احتمال بروز عفونت می‌شود.
- کاهش پلاکت‌ها منجر به ترومبوسیتوپنی و اختلال در فرآیند خونریزی می‌شود.
اثرات عصبی
علائم عصبی که با مصرف داروهای شیمی درمانی ایجاد می‌شوند عبارتند از:
- احساس سوزش و سوزن سوزن شدن در اندام‌ها
- ضعف و بی‌حسی در دست‌ها و پاها
- احساس خستگی، درد و ضعف در عضلات
- برهم خوردن تعادل بدن
- لرزش
- سردرد
- مشکلات بینایی و شنوایی
- عدم توانایی برای راه رفتن
بهبود این علائم پس از شیمی درمانی گاهی به 6 الی 12 ماه زمان نیاز دارد و هرچقدر آسیب وارد شده به اعصاب بیشتر باشد ممکن است عوارض به مدت بیشتری باقی بمانند.
اختلال در حافظه
اختلال در عملکرد شناختی، عدم تمرکز، اختلال در تفکر و پیامدهای مشابه همگی می‌تواند به عنوان عارضه‌های داروی شیمی درمانی باشند که پس از پایان شیمی درمانی به مرور بهبود می‌یابد.
اختلال در باروری و رابطه جنسی
یکی از صدماتی که داروهای شیمی درمانی وارد می‌نمایند اختلال در توانایی باروری می‌باشد. در صورتی که قصد بارداری دارید پیش از شروع درمان در مورد فریز کردن تخمک و یا سایر راهکارهای حفظ باروری با پزشک خود مشورت داشته باشید.
سایر عوارض شایع شیمی درمانی شامل اسهال و یبوست، تهوع و استفراغ و از دست دادن اشتها می‌باشد.